10 марта 2017 г.
Пĕр-пĕр пысăк ĕç тăвас умĕн ăслăрах, хура-шурне тÿссе курнă сумлă çынпа канашласа илни питĕ вырăнлă. Ун пек çынсем кашни ялтах пур паллах. Халăх та хисеплет вĕсене, çемьерисем те унпа мăнаçланаççĕ. Çавăн пек пулмалла та вăл. Кĕçĕн Тăван ялĕнче пурăнакан Раиса Варламовна Кузьмина - халăх хисепне чăннипех тивĕçлĕ çын. 33 çул ялти фельдшерпа-акушер пунктĕнче вăй хунă вăл. Тивĕçлĕ канăва тухсан та ĕçлес кăмăл çухалман унăн, анчах вăхăчĕ урăхла ыйтнă çав çулсенче. Апла пулин те хăйĕнчен хурав ыйтакансене нихăçан та пулăшу памасăр тăман, халĕ те асăрхасах тăрать вăл пĕччен пурăнакансене.
Раиса Варламовнăн хĕр чухнехи хушамачĕ Золова пулнă. Вăл Элĕк районĕнчи Мăн Карачура ялĕнче çуралнă. Ашшĕ, Варлам Тимофеевич, Ассакасси, Юманлăх тата ытти çывăхри ялсенче пуçламăш класс ачисене вĕрентнĕ. Питĕ пултаруллă учитель тенĕ ун пирки çынсем, ачасенчен те çирĕп ыйтнă вăл. Çĕршывăн Аслă вăрçи вăхăтĕнче вăл самолетсене юсакан механикра ĕçленĕ. Паттăрлăх кăтартнăшăн çичĕ медале тивĕçнĕ Варлам Тимофеевич. Шел пулин те, темиçе хут йывăр аманнă. Вăрçă чарăнсанах яла килнĕ, хăй килĕштернĕ хĕрпе, Агапия Осиповна Ивановăпа пĕрлешнĕ. Пĕрин хыççăн тепри тăватă хĕр çуралнă çемьере. Анчах ашшĕ-не ачисене ÿстерсе пурнăç çулĕ çине кăларма Турă пÿрмен çав: вăрçă суранĕсене пула вăхăтсăр çут тĕнчерен уйрăлнă вăл. Аслă хĕрачи 13 çулта пулнă ун чух, кĕçĕнни – 4 çулта. Раиса - çемьери иккĕмĕш ача. Амăшĕ пĕчченех ÿстернĕ хĕрĕсене, ку йывăрлăха тÿссе курнă çын кăна ăнланать ĕнтĕ. Ир пуçласа каçчен виçсе панă ана çинче ĕçлекен амăшне вăй çитнĕ таран пулăшма тăрăшнă хĕрĕсем. Темĕнле йывăрлăха та тÿснĕ, çапах та çынран юлман.
Шкултан аванах вĕренсе тухнă Раиса. Шупашкар хулинчи медицина училищине акушера вĕренме кĕнĕ. Хĕр патшалăх экзаменĕсене те «5» паллăпа тытнă. Студент чухнех хастар пулнă Раиса. Пĕрле вĕренекенсене экзаменсем тытма мĕн чухлĕ пулăшман пулĕ тата!
1973 çулхи март уйăхĕнче Раиса Кĕçĕн Тăван ялĕнчи медпункта ĕçлеме килнĕ. Ун чух ялта 1490 çын пурăннă, çулталăка çитмен ачасем 42-ĕн пулнă, шкулта 481 ача вĕреннĕ. Ачасем икĕ сменăпа шкула çÿренĕ, классенче краççын çутса, кăмакасене вутăпа хутса ăшăтнă. Кăкăр ачисем час-часах чирленĕ, мĕншĕн тесен амăшĕсен вĕсене тивĕçлĕ вăхăт уйăрма майĕ те пулман – темиçе кунранах ĕçе тухнă, кун каçипех çемьене тăрантарассишĕн тăрăшнă. Хĕллехи вăхăтра район центрне тухма çулсем пулман пирки нумай хĕрарăма ялтах çураттарнă Раиса Варламовна. Тепĕр чух тин çеç çуралнă ачипе амăшĕ темиçе кун хушши килтех пурăннă. Вĕсене асăрхасах тăмалла пулнă ялти фельдшерăн.
1974 çулхи январь уйăхĕнче Раиса Кĕçĕн Тăванти Иван Кузьминпа пĕрлешнĕ. Илемлĕ мăшăр пĕр ывăлпа пĕр хĕр çуратса ÿстернĕ, виççĕмĕш ачин кун-çулĕ кĕске пулнă – сарăмсăр пĕчĕклех çут тĕнчерен уйрăлнă. Илья ывăлĕ халĕ çемьеллĕ, ялти Хирлеп урамĕнчи староста вăл. Çĕр çинче ĕçлемелли техника тытнăран нумай çынна пулăшать, ялта пулса иртекен мероприятисене хастар хутшăнать. Лена хĕрĕ те çемьеллĕ, районти тĕп больницăра психолог пулса ĕçлет.
Ултă мăнук савăнтарать халĕ Раиса Варламовнăна, кашнин хăйĕн пултарулăхĕ. Мăшăрне упраса хăварайманнишĕн кăна кулянать хисепе тивĕçлĕ хĕрарăм.
Нумай çынна вилĕмрен çăлса хăварнă Раиса Варламовна, диагноз лартма та пулăшнă унăн канашĕсем. Хальхи вăхăта вăл витĕр курать, çынсене те тĕрĕс канашсем пама пултарать. Халăх ăна хисеплет, ĕçченлĕхĕшĕн мухтать, ăсĕ-тăнĕшĕн сума сăвать.
А. Силивестрова.